Jest to świadczenie należne poszkodowanej osobie za szkodę o charakterze majątkowym od osoby fizycznej lub prawnej (również Skarbu Państwa), będącej sprawcą szkody albo osobą ponoszącą odpowiedzialność odszkodowawczą.

Odszkodowanie ma charakter kompensacyjny, tzn. rekompensaty w postaci finansowej za szkodę rzeczywistą (np. zmniejszenie majątku) oraz utracone w jej wyniku korzyści (np. brak możliwości pracy i co z tym związane otrzymywania wynagrodzenia) więc wysokość musi być odpowiednia do rozmiarów szkody.

Jest to odpowiedzialność cywilna będąca następstwem powstania szkody w wyniku określonego czynu m.in. zabronionego (odpowiedzialność deliktowa), bądź zaniechania działania objętego umową (odpowiedzialność kontraktowa), które naruszają aktualne przepisy prawne albo wynikła z działania siły wyższej. Jest podstawą do ubiegania się o odszkodowanie.

W zależności od sytuacji stwierdza się ją na podstawie jednej z trzech zasad:

• winy – odpowiedzialność (kontraktową lub deliktową) ponosi i jest zobowiązany do zrekompensowania szkody w formie odszkodowania bądź zadośćuczynienia wyłącznie sprawca
• ryzyka – odpowiedzialność nie jest zależna od winy sprawcy lub jest trudna do udowodnienia, może to być zdarzenie losowe, którego nie da się przewidzieć ani zapobiec, np. awaria niebezpiecznego urządzenia, wówczas odpowiedzialność ponosi osoba, która wykorzystuje takie urządzenie do swojej działalności
• słuszności – brana pod uwagę w przypadku, gdy teoretycznie nie ma podstaw do ubiegania się o rekompensatę szkody, ale są względy etyczne, które mogą być przesłanką do roszczenia

Zadośćuczynienie jest szczególnym rodzajem odszkodowania, przysługującym jedynie w przypadku szkody niemajątkowej i ma na celu rekompensatę spowodowanej krzywdy fizycznej, psychicznej, bądź moralnej.

Zadośćuczynienie może być wypłacone m.in. z tytułu:

• uszkodzenia ciała lub uszczerbku na zdrowiu – ma za zadanie rekompensatę trwałego lub czasowego pogorszenia stanu zdrowia fizycznego i/lub psychicznego
• naruszenia dóbr osobistych
• śmierci bliskiej osoby – może być przyznane w przypadku zgonu będącego następstwem uszkodzenia ciała lub pogorszenia funkcjonowania organizmu

Roszczenie musi być złożone na piśmie z podaną kwotą, o którą ubiega się poszkodowany. Udokumentowanie szkody jest trudne i często negowane przez drugą . Trzeba udowodnić istnienie adekwatnego związku przyczynowego, ponieważ odpowiedzialność odszkodowawcza dotyczy tylko normalnych działań i zaniechań, które wpłynęły na powstanie szkody. Szkody nie można powiększać. Przykładowo aby odreagować wypadek samochodowy poszkodowany pojedzie na drogą wycieczkę albo po wypadku wraca do domu limuzyną – nie można się ubiegać o zwrot takich kosztów.

Wystąpić o odszkodowanie bądź zadośćuczynienie można od razu po wystąpieniu szkody, terminem granicznym jest okres przedawnienia, który w przypadku wypadku komunikacyjnego, zdarzenia w pracy, czy innym nieszczęśliwym wypadku, jest uregulowany w Kodeksie cywilnym. Przepisy te są korzystne dla poszkodowanych, więc odszkodowanie można uzyskać nawet wiele lat po wypadku. Wystąpienie o rekompensatę po okresie dłuższym, niż rok od momentu zdarzenia, bądź wykrycia szkody, czy też ustalenia sprawcy, może skutkować trudnością w uzyskaniu pełnego należnego odszkodowania.

Odszkodowanie wypłacają osoby fizyczne lub prawne będące sprawcami szkody. Ponadto poszkodowani po wypadkach w pracy mogą uzyskać odszkodowanie od pracodawcy bądź z ZUS-u. Jeśli sprawca ma wykupioną polisę, to osoba poszkodowana może ubiegać się o rekompensatę od jego . Jeżeli poszkodowany ma własną polisę, wówczas dochodzeniem o roszczenie zajmuje się jego ubezpieczyciel i on wypłaca odszkodowanie.

Wysokość odszkodowania zależy przede wszystkim od rozmiaru szkody, ponieważ nie może przekraczać poniesionych strat. Obejmuje to, co można udokumentować. Jeśli poszkodowany jest częściowo odpowiedzialny za zdarzenie lub wysokość odszkodowania jest uregulowana umową ostateczna wartość może ulec zmniejszeniu.

Wysokość zadośćuczynienia jest ustalana subiektywnie na podstawie oceny osoby poszkodowanej, na ile następstwa szkody utrudniają codzienne funkcjonowanie.